Kişisel Bilgi Yönetimi'nde yeni dönem: Tana & Obsidian diğerlerinden ayrışıyor

Konu ne olursa olsun, birileri bazen bir şeyleri farklı yapmayı başarıyor. Bu birileri de süreklilik sağlayanlar oluyor. Uzun bir aradan sonra yayınladığım bu kişisel bilgi yönetimi bülteninin konusu bu alanda süreklilik sağlayıp bir şeyleri diğerlerinden farklı yapmayı başaran iki not alma yazılımı ve sahiplendikleri tasarım felsefeleri hakkında:

• Tana: Her şey yerli yerinde
• Obisidan: Yazmak çok güzel şey.

Başlamadan önce önemli açıklama: Temmuz 2022 ile Eylül 2024 arasında 20 sayı yayınladığım bültenime Bu kadar uzun bir ara vereceğimi hiç düşünmemiştim; ama verdim. Yeni şekillenen ve daha çok kişisel fikirlere dayanan Kişisel Bilgi Yönetimi (KBY) dünyasını tarif etme, anlatma ve yararlı hale getirme çabasını zamanla (faydası anlamında) sorgulamaya başladım. Verdiğim temel mesajların anlaşıldığını fark ediyor olmama rağmen kalıcı bir yöntem ve yaklaşım ortaya çıkmıyor olduğu duygusuna kapıldım. Not alma pratiğimizi, özel araçlar yardımıyla daha üretken olacak şekilde büyütmek, onun hayatımızdaki rolünün çok daha ileriye gidebileceğini anlatmanın zor bir hedef olduğunu fark ettim.

Diğer taraftan son yıllarda kişisel olarak bu çabanın olumlu sonuçlarını deneyimliyorum: Not alıyor, onları birer düşünme aracı olarak kullanıyor, zamanla büyütüp kapsamlı fikirler, projeler, ya da eğer paylaşacağım bir içerik ise uzun metinlere dönüştürüyorum. Bu çaba beni mutlu etmekle kalmıyor, aynı zamanda günlük hayatıma düzen, üretkenlik ve hızlı akan düşüncelerime sakinlik getiriyor.

Bu anlamda vermek istediğim mesajlar istediğim bütünlüğüne kavuşmasa da paylaşımlara devam etmeyi anlamlı buluyorum. KBY kavramı, bir fikir olarak algılanması kolay ama uygulama olarak hayata geçmesi kolay olmayan bir olgu; ona emek harcamak, farklı yöntemler deneme/yanılma pratiğini kabullenmek gerekiyor. Bu konuda süreklilik sağlamanın tek yolu kişisel ihtiyaç ve amaca göre zamanla şekillenen bir süreç kurgulayıp hayata geçirmek.

Bu bültenin ana konusu da, kişisel bilgi kaynaklarımızı yönetme konusundaki arayışın önemli boyutlarını paylaşmak, farklı yöntem ve yaklaşımlar üzerine konuşmak. KBY yazılımları da bu bağlamın önemli parçaları.

Kesin bilgi: Hangi not alma programını kullandığınız kritik değil!

Bu konu üzerine uzun zamandır düşünen biri olarak "hangi not alma yazılımını kullanayım?" sorusuna yanıtın çok önemli olmadığını düşünüyorum; bugün erişebildiğiniz her yazılım ileri seviye kabiliyetlere sahip. Yani hangi modern KBY programını kullanırsanız kullanın başarılı olursunuz; yeter ki ne yapmaya çalıştınızı biliyor olun.

Diğer taraftan kullandığınız yazılımını doğru seçmeniz halinde işiniz epey kolaylaşıyor. Eğer amaç (ve ihtiyacımızı) doğru tarif ettiysek buna göre bir seçim yapabilir ve hem zamandan hem de harcayacağımız efordan tasarruf edebiliriz.

Obsidian

Bugüne kadar yaptığım çok sayıda Obsidian tanıtım videosu var; tekrar olmaması amacıyla ona ait yeni bir video koymayacağım. Yine de sadece Obsidian odaklı videoları (toplam 13 adet videoyu) toparladığım bir Youtube oynatma listesini ekliyorum - sağ üst köşeden tüm videoları bir liste olarak görebilir ve istediğiniz videoyu seçip izleyebilirsiniz. Eğer Obsidian'a yeniyseniz en baştan başlamanızı tavsiye ederim.

Son derece esnek ve kabiliyetli bir yazılım olan Obsidian dosya bazlı bir yapıya sahip; yani en küçük bilgi birimi bir dosya. Bunun anlamı şu: Yarattığınız her not istediğiniz uzunlukta ve çok sayıda paragraf, başlık, imaj vb unsuru kapsayan bir doküman. Bir bütün. Yani Obsidian'in temelini oluşturan bir yapı taşı. Bir bağlantı ya da etkiket verirken bu dosyaya veriyorsunuz, dosyanın içindeki herhangi bir unsura değil.

Bu durumun avantajları ve dezavantajları var: Eğer not almadaki temel amacınız anlam bütünlüğü olan ve (nispeten) uzun metinler geliştirmekse Obsidian doğru araç.

Ama küçük parçalar halinde notlar alayım ve sonra zamanla bunları birleştireyim diyorsanız Obsidian sizin için ideal araç olmayabilir. Zira bu senaryoda dosya (doküman) bazlı değil blok (paragraf) bazlı bir not alma aracına ihtiyacınız var demektir. Mesela Tana ;)

Tana

Yapısal olarak bir outliner olan, yani daha önce birkaç defa incelediğimiz Logseq ile benzer prensiplerle çalışan Tana blok bazlı bir not alma aracı. Tana'nın en küçük bilgi birimi bir Obsidian'da olduğu gibi bir dosya değil, her enter'a bastığınızda elde ettiğiniz metin blokları, yani bildiğimiz paragraflar. Bu yapıda Obsidian'da her dosya kendi başına bütünken, Tana'da aynı fonksiyon paragraflara düşüyor. Her paragraf başlı başına bir döküman gibi düşünebiliriz. Dolayısıyla vereceğimiz bağlantıları (veya etiketleri) bu bloklara veriyoruz; dosyaya değil.

Tana ve benzeri programların kullandığı bu blok bazlı dosya yapısı ile ilgili daha önce çektiğim bir video ile "blok bazlı / dosya bazlı ne demek, ne anlama gelir" konusunu hatırlayabileceğimizi ve karmaşık gibi görünen bu konunun biraz daha netleşeceğini düşünüyorum:

Tana'ya ait anlamamız gereken ikinci temel karakteristik onun outliner (girintileme ile hiyerarşi yaratan) yapısı. Yani bir notu, diğerinin altına girintileyerek ikisi arasında bir baba-oğul ilişkisi yaratıyoruz. Bunun yararı şu: notun (baba not) altına girintilenmiş bir başka not (oğul not), babasıyla olan ilişkisi bağlamında anılıyor. Örneğin izlediğimiz videodan aldığımız notları aşağıdaki gibi ifade etmiş olalım:

Bu örnekte Zaman Çizelgesi olarak aldığımız notların bağlamını net ve diğer zaman çizelgeleri ile karışmayacak şekilde tarif etmiş oluyoruz: Toyota CTO'sunun açıklamaları altında, Ana Gelişmeler başlığı altındaki zaman çizelgesi.

Tana'nın 'süper' etiketleri, Obsidian'ın 'bases' eklentisi

Tana'nın son (ve belki de en) ayırt edici özelliği süper etiketler (supertags). Bu özellik öyle kapsamlı ki bunu anlatmak için ayrı ve özel bir bülten hazırlayacağım.

Ama yine de kısaca tarif etmek gerekirse Tana'nın kullanılan etiketleri "süper" olarak tarif etmesinin nedeni etiketlere istediğiniz kadar nitelik ekleyebiliyor olmamız.

Süper etiketlerin sağlayacağı uzun vadeli avantajlar o kadar büyük ki Obsidian da bu konuya el attı ve adına 'Bases' dediği temel eklenti ile dosyalara metadata'lar ekleyerek onları veritabanlarında toparlama kabiliyeti getirdi. Dosya bazlı yapısı nedeniyle Obsidian'ın bu özellikten faydalanma kabiliyeti

Adına Tana'nın dediği gibi süper etiket de desek, Obsidian'ın dediği gibi Bases eklentisiyle bir arada da toplasak aslında amaç tek: Benzer niteliklere sahip notları bir araya getiren sorgular yaratmak.

Yani aslında kendimize kurduğumuz not sistemlerinin birer kişisel veritabanı haline gelmesi senaryosuna doğru adım adım ilerliyoruz.

Son söz: Obsidian ve Tana kalıcı yazılımlar olmaya doğru ilerliyor

Uzun yıllar önce Apple Notes ile yetinemeyip, Microsoft OneNote'dan sıkılıp, Google Keep de işlev olarak tatmin etmeyince daha detaylı not alma araçları aradık. İlk alternatif Evernote oldu; o zamanlar türünün tek örneğiydi. Sonra fark ettik ki kısıtlayıcı bir yazılım ve uzun vade için uygun değil. Takip eden yıllarda (2015 ve sonrasında) not alma yazılımları sayısıında patlama yaşadık. Her biri farklı özelliklerle donanmış programlar arasından hangisini seçeceğimizi şaşırdık.

Zamanla bu yazılımlar yavaş yavaş gelişti ve özellikle son yıllarda olgunlaşarak bazıları belirli amaçlara daha uygun hale gelmeye başladı. Yani aslında ileri seviye kişisel bilgi yönetimi yazılımlarının olgunlaşmaları 10 seneye yakın sürdü.

Bana göre bu olgunlaşmanın sonuna doğru geliyoruz: Hangi programın ne kadar kullanıcısı olduğunu tam olarak bilemiyorum ama benim takip ettiğim ortamlar ve şahit olduğum vakalarda (Notion / Coda vb araçları farklı işlevleri yüzünden gözardı ederek) iki yazılımın olumlu yönde ayrıştığını görüyorum. Obsidian ve Tana.

Bu iki yazılımı özellikle konu etmemin de bir nedeni var: Bu konuda arayışta olan kullanıcının sahip olabileceği iki farklı ihtiyacı karşılıyor:

Bu iki aracın işlevi kadar önemli bir konu daha var : Sürekli geleceğe yatırım yapan, kullanıcı tarafından anlaşılmalarını kolaylaştıracak şekilde tanıtım ve geliştirim çabası içindeki ekipleri.

Modern not alma araçları o kadar kabiliyetli hale geldi ki onları hakkını vererek kullanmayı öğrenmek emek ve zaman istiyor. Bu anlamda bu araçların geliştirim ve tanıtım ekiplerine büyük iş düşüyor. Bu konuyu uzun zamandır takip eden biri olarak en uzun soluklu örneğin Obsidian, en odaklı ve yenilikçi yapının da Tana olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim.

Kendimi tekrar etme riskini de alarak hatırlatmak istiyorum: Hangi programı seçtiğinizin pek bir önemi yok, bu bülteni düzenli okuyanlar zaten seçimleriyle ilgili epey bir fikir edindiler. Ama hiç okumamış olsanız ve rastgele bir seçim yapsanız bile şu an piyasada var olan tüm yeni nesil (etiketler, bağlantılar ve diğer bağlam belirleyici nitelikler sunan) tüm not alma araçları gayet iyi.

Tek yapmanız gereken sürekliliği olan ve amaçlarınıza uygun bir süreç tasarlayıp bunda sebat etmek.

Selam ve sevgilerimle,
Yalçın Arsan - Ağustos 2025